YTTK, şirketlerin denetimini bağımsız denetçi tarafından yapılmasını zorunlu hale getirmiştir. Ancak YTTK' ya göre şirket denetimini bağımsız denetim olarak sınırlandırmamaktadır. Bağımsız denetim içinde işlem denetimini de zorunlu kılmaktadır. Bu denetimi de işlem denetçisi yapacaktır.
İşlem denetçi, bağımsız denetim çerçevesinde şirketin kuruluşunu, sermaye artırımını, azaltılmasını, birleşme ve bölünmelerini faaliyet konusunun değişimini, tahvil ihracını ve şirket kararlarını denetleyen kişidir. Şirketin sermaye kaybı ve borca batıklığı ve ek ödeme yapması gibi konular da işlem denetçisinin sorumluluk kapsamındadır.
İşlem denetçisinin YMM veya SMMM unvanını alması temel koşuldur. Bu unvanlara sahip olanlardan kimlerin işlem denetçisi olabileceği Gümrük ve Ticaret Bakanlığının hazırlayacağı yönetmelik ile belirlenecektir. KOBİ niteliğinde anonim ve limited şirketler kararıyla bir veya daha fazla YMM ve SMMM'yı işlem denetçisi olarak görevlendirebilecektir.
İşlem denetçisinin görevlendirilmesi anonim şirketlerde genel kurul kararı ile yapılacaktır. Görevden alma yetkisi de genel kurulundur. Ancak genel kurul bu yetkiyi yönetim kuruluna devredebilir. Limited şirketlerde ise bu yetki genel kurulundur. Genel kurul bu yetkiyi başka bir organa devredemez.
İşlem denetçisi muhasebe denetim elemanından farklı bir iş yapmaktadır. İşlem denetçisinin sorumluluğu mali tabloları (muhasebe) denetlemek değil işletmeleri faaliyet süreçleri ve bu süreçlerin yönetimi ile ilgilidir. Bu nedenle, işlem denetçisi konusunda uzman olan kişidir. Uzmanlığı yaptığı işlerin niteliği ile ilgilidir. YTTK' ya göre işlem denetçisinin uzmanlığı şirketlerin birleşme işlemlerine yönelik çalışmaların denetimindedir.
Yaptığımız toplantı ve tartışmalarda mühendis, mimar, avukat ve bir iktisatçıda işlem denetçisi olabilir diye görüş belirtenler var. Ancak YTTK denetçinin uzmanlık alanı şirketlerin birleşme işlemlerinde değil konusunda uzman olmayı açıklamaktadır. Bu nedenle YTTK işlem denetçilerinin YMM ve SMMM unvanlarına sahip olmalarını zorunlu kılmaktadır. Birleşme sözleşmesinin, birleştirme konusu olan bilançoların ve birleşme raporunun denetlenmesi gibi faaliyetlerin özü muhasebe denetimine dayalı olduğu dikkate alındığında esas denetçi için aranan niteliklerin işlem denetçisi olabilmek için de aranmalıdır.
